خط میخی ،خطی است که توسط اقوام باستانی آسیای غربی مثل سومری ها،آشوری ها،بابلی ها،ایلامیها، و ایرانیها از هزاره سوم پیش از میلاد تا نیمه سده اول میلادی برای نوشتن استفاده میشده است.در این خط واژه ها یا هجاها یا حروف آن از نشانه های میخ مانندی که در کنار هم قرار گرفته اند ،درست شده است.این میخها با توجه به قرار گرفتنشان تشکیل چهار عنصر را میدهند.عنصر پنجمی هم وجود دارد که از ترکیب دو میخ به صورت زاویه ای با دهانه باز به سمت راست درست شده است.این احتمال میرود که سومریها نشانه های خط میخی را در حدود 2900 سال پیش از میلاد در جلگه های پایین دجله و فرات،با ساده کردن خط تصویری ساخته اند.اکدی ها نیز با کوچ کردن به بابل از سال 2400 پیش از میلاد،خط میخی گرفته شده از خط تصویری را از سومری ها آموختند.ولی خط میخی اکدی- سومری ،شکل بسیار پیچیده ای داشت.این خط بیش از 2000 نشانه و 20000 هزوارش داشت.بعدها بابلی ها با کاستن از تعداد نشانه های خط میخی،آنرا به 350 تا 400 نشانه رساندند.اکدی ها با صرف نظر از تاثیر معنی واژه در شکل واژه فصل تازه ای را در تاریخ خط گشودند و از واژه نگاری به هجا نگاری توجه نمودند.در زمان فرمانروایی اکدی ها در بابل ،خط میخی به آشور و ایلام نیز راه یافت و اندکی بعد ،کاریها در آسیای صغیر نیز به خط میخی روی آوردند.خط میخی کمی پس از 2000 سال پیش از میلاد به سوریه راه یافت و از این راه هیتی ها هم با خط میخی آشنا شدند.این خط حدود 1400 سال پیش از میلاد ،خط بین المللی بخش بزرگی از غرب آسیا را تشکیل میداد.در هزاره اول پیش از میلاد،اورارتو ها هم خط میخی آشوری را فرا گرفتند و ایرانیان در سده پنجم پیش از میلاد برای نخستین بار به فرمان داریوش بزرگ،خط میخی پارسی باستان را از خط ایلامی درست کردند.خط میخی پارسی باستان با این گمان که از خط ایلامی گرفته شده است خط مستقلی است و آنرا میتوان تنها خط میخی الفبایی نامید.

داریوش شاه میگوید: با یاری اهورامزدا خطی درست کردم از نوعی دیگر یعنی به آریایی که پیش از این نبود،هم بر لوح های گلی،هم بر پر گامنت . همچنین امضا و مهر کردم.این خط نوشته شد و برایم خوانده شد.سپس فرستادم این خط را به همه کشورها .مردم این خط را آموختند

 
مهاجرت طوایف آریایى هند و ایرانى بنا به نوشته محققین دست کم از حدود دو هزار سال ق .م . انجام گرفته است ، این طوایف از دیگر طوایف آریایى جدا شده و از میهن مشترک و اصلى خود که به نظر بیش تر صاحب نظران در منطقه وسیعى از شمال ناحیه اى میان دریاچه ى آرال و دریاى سیاه واقع شده بود کوچ کردند و به سوى فلات پهناور ایران و سرزمین هند روى آوردند ماکس مولر، موطن آریاها را آسیاى مرکزى مى داند و هاکسلى انگلیسى آن را منطقه اى وسیع بین دریاچه آرال و دریاى شمال معرفى مى نماید.
این که چرا و چگونه و تحت چه چه عواملى مهاجرت انجام گرفته است ، سعید نفیسى در کتاب خود به نقل از اوستا مى نویسد: در حدود هزاره پنجم ق .م . هنگامى که دیگر آب و هواى پامیر براى اقوام آریاها سازگار نبوده است ، بناى مهاجرت به سوى جنوب گذاشتند و در دامنه جنوبى پامیر، به دو دسته تقسیم گشتند.دسته اى به طرف شرق رهسپار شدند و از دره سند و پنجاب به هندوستان و دسته دیگر رو به مغرب و از راه آسیاى مرکزى و صحراى قراقوم امروز، یا دشت خاوران سابق ، وارد ایران شدند.
اوستا نیز درباره مهاجرت آریاها اشاره مى نماید که خشکسالى یا توفان شدید، به خصوص کمبود غذا و رشد جمعیت ، آنان را وادار به مهاجرت نموده است .
دکتر تاراچند، مورخ و فیلسوف بزرگ هند، در کتاب گزیده ریگ ودا، نظر دیگرى را در مورد مهاجرت آریاها ارائه مى نماید. وى علت جدایى طوایف آریایى هند و ایرانى از دیگر طوایف آریایى را اختلاف عقیده دینى و مذهبى مى داند! و براى اثبات نظریه خویش مى نویسد، بیش از چهارده قرن ، ق .م . طوایف آریایى هند و ایرانى ، میترا، ورونا، اندرا و ناستیه ، را پرستش مى کردند و نام این چهار خدا در ریگ ودا و اوستا آمده است .
بنابراین ، ریگ ودا و اوستا قدیمى ترین اثر دو قوم آریایى ایران و هند، هر دو از یک زبان مادر شاهى مشتق و از نظر فکرى و اجتماعى نیز به هم نزدیک اند و طوایف دیگر آریایى درباره چنین خدایانى در اختلاف به سر مى برند.
البته برخى از دانشمندان ، هجوم اقوام دیگر به سرزمین آریایى ها را علت مهاجرت آنان دانسته اند.
در کتاب ایران ویچ آمده است از میان قبیله هایى که در حدود 700/1 ق .م . در شمال دریاى مازندران و بین دریاى سیاه و دریاى مازندران چادرنشینى مى کردند، دو قبیله ى ایرانى ؛ مادى و پارسى که با یکدیگر تفاوت اندکى در گویش داشتند به سوى سرزمین هاى جنوبى تر کوچ کردند و به نواحى غرب دریاى مازندران آمدند و در آن جا ساکن شدند و نام نژادى خود را به آن نواحى دادند.
نام هاى ، آران ، آلان و آلبانى همه از ریشه ى ایران eran برخاسته اند و نمودار آنند که روزگارى ایرانى نژادان در آن جا ساکن بوده اند. این دو قوم (مادى و پارسى ) به تدریج از دربندهاى قفقاز گذشته و در پیرامون دریاچه رضائیه (ارومیه ) که پهنه اى بیش از امروز داشت و داراى دشت هاى سرسبز و خرم بود ساکن شدند و به کار دامدارى و کشاورزى و تربیت اسب پرداختند.
مورخان یونانى نام قبایل پارسى را چنین نوشته اند:
پاسارگادیان - مارافیوئى - ماسپیوذئى ، که مهم ترین آنان ، پاسارگادیان هستند و قبیله ى هخامنشى و پادشاهان ناحیه پارس از این قبیله هستند. پارسیان دیگر چنین اند:
پانثیلایوئى - دروئوسى یوئى - گرالنیوئى .
قبایل کوچ نشین پارسى چنین اند:
دائوتى - مردوئى - دروکیلوئى - ساگارتیوئى
تیره هاى مادى عبارتند از شش تیره زیر:
بوئوسائى - پارتاکنوئى - ستروئوخاکش - اریزانتوئى - بوئودیوئى - مگوئى .
این دو طایفه بزرگ با همه ى تیره هاى خود که نام برده شده به سوى نواحى حاصلخیز پیرامون دریاچه ارومیه (شهرآب ) فرود آمدند.تیره مادى ، در نواحى جنوب شرقى دریاچه - بین همدان و تبریز - جاى گرفت و بعدها تا اصفهان پیش رفت ؛ و قبیله هاى پارسى در مغرب و قسمت هاى جنوب غربى دریاچه ، در ناحیه اردلان (ایران مقدس ) جاى گرفت . این قبایل با یکدیگر و همین طور با قبایل بومى این مناطق برخورد نمودند که به مرور زمان در یکدیگر ادغام شده و در کنار یکدیگر به دامدارى و تربیت اسب که یکى از مهم ترین پیشه هاى آنان بود پرداختند.
دیاکونوف ، در تاریخ ماد مى نویسد: از آثارى که به زبان سومرى و اکدى و هوریانى ، در دست است چنین مستفاد مى گردد که در کوهپایه هاى غربى زاگرس ، آن جایى که بعدها ماد غربى را تشکیل مى داد، قبایل هوریان ، لولوئیان و گوتیان و ظاهرا قبایل دیگرى که با عیلامیان قرابت داشتند زندگى مى کردند. علاوه بر این ، در سایر نقاط شمالى و شمال شرقى نیز قبل از ورود آریاییان ، اقوام دیگرى همچون تیپورها، آماردها، کاسیان ، مانناها، طالشیان و گیل ها پراکنده بوده اند. 

دین  
از مجموعه مدارک موجود مربوط به دین ایرانیان ، چنین مى توان نتیجه گرفت که اقوام آریایى پیش از استقرار در سرزمین ایران ، براى برخى از مظاهر طبیعت ، مانند ماه و خورشید و باران ، احترامى ویژه قایل بوده اند. چنین به نظر مى رسد که اقوام آریایى نیز همانند بسیارى از اقوام قدیمى دیگر، مانند مصریان و بابلیان ، احترامى خاص نسبت به خورشید داشته اند. در عین حال ، آریاییان سنت قدیمى احترام به آتش و کوشش در جهت نگهدارى آن را که ناشى از نیاز طبیعى اقوام بدوى به آتش بوده است ، براى خود هم چنان حفظ کرده بودند از سوى دیگر، به نظر مى آید که در اوایل عهد هخامنشیان ، آئین زرتشت نفوذ زیادى در ایران نداشته است در این باره ایوانف در کتاب تاریخ ایران باستان مى نویسد:
با داورى از روى سنگ نبشه هاى داریوش اول و خشایارشا که تا روزگار ما رسیده است . دین پارسیان وجوه مشترکى با آیین زرتشت دارد. اهورامزدا را چون خداى بزرگ (اما نه یگانه ) مى شناسند و اعتقادات دوگانه گرایى دارند. برخى از دانشمندان در این تفاوت ها گواهى بر وابستگى نداشتن دین آغازین هخامنشیان به آیین زرتشت مى بینند که در خطوط کلى ، گرامى داشت فرد را تنها چون بازتاب مرده ریگى یگانه در خود دارد. به نظر مى رسد هخامنشیان ، دین تازه را پیگیرانه نپذیرفتند. این دین در زیر تاثیر تصورات دینى محلى تغییر شکل داده بود. در مورد دین هاى مغان و کاهنان پارسى و ماد باستان نیز ابراز تردید مى شود برخى بر این پندارند که اینان در آغاز زرتشتى نبوده اند و سپس زرتشتى شدند و شکل آیین زرتشت را تغییر داده یا آن را تحریف کرده اند اما در هر حال در سرتاسر روزگار هخامنشى مغان ، صرف نظر از این که بى درنگ پس از پدید آمدن تعلیمات نو، زرتشتى شده بودند و یا این که دیرى پس از آن ، این دین را پذیرفته باشند، کاهنان دین زرتشت بودند این نیز احتمال دارد، چون که در سده هاى ششم تا پنجم ق .م . آیین زرتشت در پارس رو به گسترش بود و پادشاهان هخامنشى با آن که برترى تعلیمات دین زرتشت را چون دین رسمى خویش ارزیابى کرده بودند، با این همه از نیایش خدایان کهن که نماد نیروهاى سرکش بود و قبیله هاى پارس آنان را مى پرستیدند، دست نکشیدند، اما گرامى داشت اهورامزدا بالاتر از دیگر خدایان بود.
مالیات  
در زمان کوروش و کمبوجیه ، هنوز روش منظم مالیاتى که بر مبناى محاسبه شرایط اقتصادى کشورهاى زیر سلطه ى هخامنشیان مقرر شده باشد، وجود نداشت .
این کشورها هدایا و مالیات هایى به فراخور مى دادند که به طور مسلم بخشى از آن ها به صورت جنسى بوده است .
چنان که ذکر گردید در سال 518 ق .م . داریوش اول براى مالیات هاى دولتى ، نظام جدیدى ایجاد نمود، هر ساتراپ موظف گردید براى هر منطقه بر حسب وسعت زمین زیر کشت و درجه حاصلخیزى آن ، که از پیش به طور دقیق معین شده بود مبلغ مالیات را نقدا پرداخت نماید.
پارسیان خود بعنوان ملت حاکم ، ناگزیر به پرداخت مالیات نقدى نبودند، لیکن ظاهرا از دادن مالیات هاى جنسى معاف نمى شدند.
ملل دیگر از جمله سکنه ى کشورهاى خود مختار (فینیقیه ؟ و غیره ...) سالیانه مجموعا قریب 740،7 تالان بابل مالیات مى پرداختند. در عین حال ، قسمت اعظم این پرداخت ها از سوى کشورهایى بود که به لحاظ اقتصادى پیشرفته ترین ممالک آسیاى صغیر از جمله : بابل ، سوریه ، مصر بودند.
روش تقدیم هدایا حفظ شده و به هیچ وجه داوطلبانه نبوده است . کشورهایى که خود داراى معادن فلز نبوده اند، مى بایست براى پرداخت مالیات ها، کالاى کشاورزى و صنعتى خود را به فروش رسانده و در ازاى آن ، نقره را به عنوان مالیات پرداخت نمایند.
به طورى که اسناد موجود نشان مى دهد مالیات هاى جنسى به صورت آرد، جو، احشام ، آبجو و غیره پرداخت مى شده است .
به موازات مالیات هایى که بر دوش ملل تابعه سنگینى مى کرد، مخارج ساتراپ ها و دربار آنان نیز به عهده همین ملت ها بود.
میزان مالیات هایى که در دوره ى داریوش اول معین شده بود، علیرغم تغییرات مهم اقتصادى که در کشورهاى تحت سلطه ى پارسیان بوجود آمد، تا پایان دوره ى امپراتورى هخامنشى تغییرى نکرد.
نظام پولى  
در امپراتورى هخامنشى سکه هاى گوناگونى ضرب مى شد، این سکه ها عبارتند از:
1 - سکه شاهنشاهى . 2 - سکه ساتراپ ها. 3 - سکه ایالتى با تصویر شاهنشاه . 4 - سکه محلى .
در سال 517 ق .م . داریوش اول - براى اولین بار - سکه اى که براى سراسر امپراتورى داراى اعتبار باشد، درست کرد که بعنوان پایه ى نظام پولى امپراتورى قرار گرفت . این سکه درایک طلا بود که 4/8 گرم وزن داشت . ضرب سکه طلا منحصر به شاهنشاه بود و به سبب این که فقط 3 آن از آلیاژى دیگر بود، در طى چند قرن مهم ترین سکه رایج در دنیاى تجارت آن روزگار بود. نوع اصلى سکه هاى رایج از جنس نقره بود که 6/5 گرم وزن داشته و از نظر ارزش یک بیستم درایک بود و معمولا در ساتراپ هاى آسیاى صغیر ضرب مى گردید.
ارزش طلا و نقره اى که در گنجینه هاى شوش ، تخت جمشید و سایر شهرها نگهدارى مى شد، در اواخر دوران هخامنشیان بالغ بر 630،235 تالنت بود. در چنین شرایطى ، پول هایى که بعنوان مالیات هاى دولتى جمع آورى مى شدند، ده ها سال در گنجینه سلطنتى انباشته شده و عملا از جریان معاملات و داد و ستد خارج مى گردیدند و تنها مقدار اندکى از آن ها به عنوان مزد کارگران و مخارج دربار و دستگاه ادارى خرج مى شد. به این دلیل بود که در تجارت و داد و ستد کمبود سکه بسیار محسوس گشته و تاثیر نامطلوبى در نظام پولى گذارده بود . همین امر، روش مبادله کالا را تقویت کرده و جریان اقتصادى را به سوى کامل کالا مى کشانید.

سنگ نبشته سه زبانه بیستون به نخستین سال فرمانروایی داریوش بزرگ از زبان خود او میپردازد .سالی که داریوش سراسر آن را در جنگ با شاهان دروغزن سپری کرد .پس از کشته شدن بردیا و افتادن حکومت به دست داریوش ، در سراسر امپراطوری هخامنشی، نوزده شورش بزرگ و کوچک اتفاق افتاد .داریوش بزرگ پس از اینکه این شورشها را فرو نشاند تصمیم گرفت که مردم امپراطوریش را در جریان چگونگی به دست گرفتن قدرت و نخستین سال فرمانرواییش قرار دهد.اولین بنای یادبود و بیانیه مهم را در بیستون ، بر سر یک راه کهن به ثبت رساند.راهی پر رفت و آمد که محل کاروانها و نظامیان از بابل و بغداد به سوی کوههای زاگرس و همدان بود و به علت جایگاه ویژه اش که از دیرباز سرزمین خدایان نامیده میشد، شهرت داشت.این نقش برجسته،نگاره داریوش و اسیران در سطحی عمودی به بلندی سه متر و در پهنای پنج و نیم متر قرار دارد.داریوش لباس پارسی بر تن کرده ، ریشی آشوری دارد و افسری کنگره دار بر سر گذاشته است و در سمت چپ مجلس بیستون قرار دارد.اندازه داریوش در مقایسه با اسیران برای نشان دادن شکوه و عظمت این مجلس بزرگتر میباشد.بلندی قامت اسیران 17/1 و بلندی قامت داریوش 72/1 متر میباشد.دو تن از یاران پشت سر او ایستاده اند.داریوش که در دست چپش کمانی دارد ،پای چپ خود را بر سینه نخستین دشمنش گذاشته است.بر فراز سر اسیران ،روبروی داریوش،نگار فروهر قرار دارد و داریوش دست راست خود را به نشانه نیایش اهورامزدا به بالا بلند کرده است.در فضای بالای سر داریوش نبشته ای کوتاه آمده است.متن این نبشته چنین است .1:من داریوش،شاه بزرگ،شاه شاهان،شاه در پارس،شاه کشورها،پسر ویشتاسب،نوه ارشام هخامنشی. 2:داریوش شاه میگوید:پدر من ویشتاسب،پدر ویشتاسب ارشام،پدر ارشام آریامن،پدر آریامن چیش پیش،پدر چیش پیش هخامنش. 3:داریوش شاه میگوید:بدین جهت ما هخامنشی خوانده میشویم که از دیرگاهان اصیل هستیم.از دیرگاهان تخمه ما شاهان بودند. 4:داریوش شاه میگوید:هشت تن از تخمه من شاه بودند.من نهمین هستم.ما نه تن پشت اندر پشت در دو شاخه هستیم. 

داریوش در چند مرحله بعدی بیانیه تاریخی خود را که نخستین اثر مکتوب ایرانیان است تکمیل کرد.امروز از سنگ نبشته بیستون چهار متن متن در دست داریم.متن پارسی باستان،متن ایلامی،متن بابلی و متن ترجمه آرامی متن پارسی باستان که ظاهرا بصورت بخشنامه برای آگاهی ساتراپیهای گوناگون به جاهای دور و نزدیک فرستاده شده است و نسخه ای از آن الفانتین مصر به دست باستان شناسان افتاده است و در بابل هم قطعه ای از نگاره بیستون به دست آمده است.در بیستون ،در ستون 4 بند 15 میگوید:تو که پس از این،این نبشته و نگاره را میبینی،مبادا به آنها آسیب بزنی.تا میتوانی آنها را همان گونه که میبینی نگهداری کن.ولی گذر زمان و فرسایشهای ناشی از باران و باد،تمام سنگ نبشته ها را و مخصوصا سنگ نبشته به زبان بابلی را دچار آسیبهای فراوانی کرده است.ولی بیشترین خسارت در همین قرن اخیر اتفاق افتاده است.زمانی که سربازانی که در جنگ جهانی دوم در پایین جاده بیستون گشت زنی میکردند،نگارها و کتیبه با ارزش بیستون را هدف گرفتند و آسیبهای جبران ناپذیری را به این اثر تاریخی وارد کردند.ولی ما باید از داریوش بزرگ سپاسگذاری کنیم بخاطر اینکه بعد از اتمام کار بنای یادبود بیستون فرمان داد که زیر این بنای یادبود را بترشاند و همین عمل باعث شد که تا قرنها دست بشر این اثر با ارزش تاریخی را لمس نکند و از آسیبهای ناشی از خوی زشت انسانها دورنگهداشته شود         

پاسارگاد یا دشت مرغاب جلگه مرتفعی است در شمال غربی استان فارس که در دامنه تپه ها و کوههای منشعب از جبال زاگرس واقع شده است. شکل آن به مستطیلی می ماند که در شمال دوازده کیلومتر عرض دارد و در شرق و غرب حدود بیست و پنج کیلومتر طول و قسمت پایینی آن واقع در جنوب غرب نوک تیز می شود و به تنگی منتهی میگردد که تنگ بلاغی خوانده می شود و پاسارگاد را از کوتاهترین راه به جلگه سیوند میرساند. پاسارگاد را رودخانه پلوار سیراب میکند . این رود از شمال به جنوب ، دشت مرغاب را طی میکند و به تنگ بلاغی میرسد و پس از گذر از آن به جلگه سعادت آباد و سیوند میرسد و در پانزده کیلومتری غرب تخت جمشید به رودخانه کر می پیوندد. نقشه پاسارگاد اصلا مانند شهرهای بزرگ باستان نیست ، یعنی دیوار و بارویی گرد آن نبوده و ویرانه خانه های پیشینیان در آن زیاد مشخص نیست . خود شهر به صورت ییلاقی بوده با باغهای بزرگ و انبوه و خانه هایی که اینجا و آنجا ساخته شده بودند . پاسارگاد را راهی شاهی به تخت جمشید و شوش پیوند میداده . این راه را در جلگه مرغاب یافته اند که از شمال وارد میشده و از غرب تل تخت میگذشته و به کنار آرامگاه کورش می آمده و سپس یکراست به تنگ بلاغی میرسیده . بعدها این راه به طرف شرق کشانده شده است . به گونه ای که جاده شاهی اصفهان- شیراز از سمت شمال از دو کیلومتری مشرق رودخانه پلوار به جنوب و جنوب شرقی سرازیر میشده و در جنوب شرقی به تنگه بلاغی می رسیده است . از میان این راه جاده ای عمودی به دهکده مادر سلیمان یا مرغاب میرسد که اکنون به شهری به نام پاساگاد معروف است و پس از گذر از پلی تازه ، یکراست بسوی آرامگاه کورش میرود تا از آنجا به شمال و شرق بپیچد و آثار دیگر را دور بزند . فاصله میان پاسارگاد تا تخت جمشید از طریق هوایی سی و دو کیلومتر است ولی از جاده شاهی و پرپیچ و خم امروزی  که به سوی جنوب غربی برویم،این فاصله هشتاد کیلومتری شود و از جاده شاهی تا آرامگاه نیز سه کیلومتری راه است.در دوره هخامنشی یک پل در شرق کاخ دروازه بر رود پلوار زده اند. اثر سد معتبری هم در آغاز قرن بیستم در نزدیک کمین در جنوب غربی پاسارگاد  یافت شده که آب را به نهری موسوم به جوی دختر می رسانیده که ده متری عرض داشته و به سوی جلگه مرغاب میرفته است . آب راه قدیمی که در نقشه  "هرتسفلد" در کناره تنگ بلاغی مشخص شده است . رود پلوار دشت مرغاب را چنان سیراب میکرده که آن ناحیه را مرغزار یعنی دشت خرم میخواندند . نزدیک به هزار سال پیش، ابن بلخی مولف فارسنامه آنرا مرغزار کالان نامیده است . جالب توجه است که رودخانه پلوار از دیرباز مبارک بوده است . به گفته ابن بلخی ، این رود مبارک است و بیشترین نواحی مرودشت  را آب دهد . شادروان سامی نقل می کند  که تا چندی پیش  مورد اعتقاد بعضی بود که هرگاه کسی را که سگ هاری میگزید ، به مشهد مادر سلیمان  می رفت  و در آب آنجا شستشو می کرد  و شفا می یافت . معماری پاسارگاد  آثاری باقی گذاشته است که طریقه نور گیری ساختمان ها  را مشخص می کند . مثلا  بر پا مانده تالار  کاخ بار ، ارتفاعی چشمگیر دارد که خیلی از سطح بام ایوانهای دو سوی تالار بلندتر است . از این جهت کاملا مشخص است که در دیوار تالار ،  در قسمت با لا ، دریچه هایی برای نورگیری گذارده بودند . در گاهها  بیشتر درهای  یک لنگه ای داشته  و در بسیاری از جاها  به نقوش گوناگون ، مثل تصاویر حیوانات ، انسان بالدار ، خود پادشاه هخامنشی و سه تن  از درباریا نش مزین شده است . در این مورد اخیر و گاهی هم در بالای در گاهها  و جرزهای عادی ، کتیبه های کوتاه  به خط میخی  و زبان های  عیلامی ، با بلی و فارسی  باستان نقد کرده بودند که آثاری چند از آنها هنوز بر جای است .

فیلیپ دوم پادشاه مقدونیه در سالهای گشاینده سلطنت خویش  قشون دولت جنگلی خود را به بزرگترین و 

 کارآمدترین نیروی یونان تبدیل کرد . کشف ذخایر طلا افزایش وسعت آن را ممکن ساخت . دولت های

  یونان به اجبار در یک اتحادیه "پان هلنی" نام نویسی شدند که از فیلیپ دستور می گرفت . یکی از

  نخستین پیام های فیلیپ به اتحادیه اعلام یک جنگ صلیبی علیه ایران بود . ایرانیان با تصرف مجدد مصر 

 حوضه امپراتوری خود را بازگردانده بودند . اما چون اکنون یک قرن بود که به جنگجویان مزدور یونان

متکی شده بودند ، فیلیپ با داشتن بهترین ارتش یونان ، اطمینان کاملا موجهی داشت . قتل وی چه به

 تحریک ایرانیان وبه چه به دست همسر اپیروسی خوش آب و رنگش المپا ، برای پسرش اسکندر لشگر

آماده عظیمی باقی گذاشت که فقط امپراطوری به وسعت ایران از عهده تامین هزینه اش برمی آمد .

 نخستین پیروزیش ، ریشه کنی یک ارتش ایران در محل رود گرانیکوس بود . سپس شهرهای ایونی آزاد

شدند . اما در دیگر جاها نظام ایرانی ساتراپ ها حفظ شد . اسکندر از توروس عبور کرد ، ارتش عمده

 ایرانی را در اسیوس شکست داد و سوریه ، فلسطین و مصر را اشغال کرد . ایرانیان پیشنهاد صلحی بر

اساس وضعیت موجود فرستادند که اگر فیلیپ بود  حتما می پذیرفت اما اسکندر که از سرنوشت خود آگاه

 بود به راه ادامه داد . آخرین ارتش ایرانی را در اردبیل نابود و امپراطوری را فتح کرد . آنگاه از افق

یونان ناپدید شد  و آخرین سالهای عمر کوتاهش را در اردو کشی های فرعی در مرزهای ایران یا هند

 گذراند . ارتش وی فقط نیازمند رهبری توانا بود تا در نبردهای طراحی شده برنده شود ونبوغ اسکندر در

نبود این گونه عملیات فرعی بود که آزموده و پیروز شد . در آخرین روزها در فکر حرکت از راه دریا و

 فتح عربستان بود ، اما در جستجوی سرزمین های تازه برای فتح ، تکمیل دستاوردهای عظیم  خود را یاد

برد . حکام بومی ساتراپ نشین های بیتینیه ، کپدوکیه و ارمنستان  و اتروپاتن پس از کرنشی  بسیار

 سطحی دست نخورده ماندند . بدتر اینکه وارثان امپراطوری وی عبارت بودند  از برادری کوته فکر و

پسری که پس از مرگ پدر زاده شد و سالها پس از مرگ اسکندر ، فقدان یک جانشین سلطنت حس میشد .