مدت زیادی است که میدانیم، در هیچ یک از نگاره های بی شمار تخت جمشید و شوش و پاسارگاد، هیچ زنی به تصویر کشیده نشده است. باستان شناسان حفار در قطعه ای شکسته از یک آجر لعابدار که از بنایی ایرانی در بابل بدست آمده، چهره زنی را میبینند که با رنگ سفید نقاشی شده است. قطعه آجری از شوش، دست سفید مزین به دستبند را نشان میدهد که نیزه ای را حمل میکند. البته این دست نمیتواند از آن زنی باشد. حتی گفته شده که ایرانیها هیچ زنی را نقش نکرده اند. اما ما طبعا باید به اسنادی که به تصادف بدست می آیند، بهاء بدهیم. ظاهرا زن در چارچوبی که برنامه های بزرگ امپراطوری و قدرت فرمانروایی آنرا به نمایش در می آورد، نقشی نداشته است. اما در میان آثار هنری کوچک به نقشهای بی شماری بر میخوریم که به کمک آنها میتوان به تصویر کاملی از ظاهر زنان امپراطوری بزرگ ایران دست یافت.

نخستین موضوعی که بیدرنگ جلب توجه میکند، لباس زنان است که همان لباس چیندار هخامنشی و همان کلاهی است که مردها بر سر دارند. سرپوش کنگره دار بیشتر به چشم میخورد. از آنجا که مردان نیز از زیورآلات و جواهر زیادی استفاده میکردند، از این طریق تشخیص مرد و زن بسیار دشوار میشود. حتی عناصر زینتی مانند بدست گرفتن نیلوفر نیز در تصویر زنان و مردان مشابه است. علاوه بر این معلوم میشود که در سراسر امپراطوری از (مد) واحدی پیروی میشده است. ظاهرا زنان اشراف، چشم به دربار در تخت جمشید داشته اند و میکوشیدند از لباس پربهای درباری تقلید کنند. برای نمونه به نگاره ای از سنگ آهک که از مصر بدست آمده و امروز در موزه بروکلین نگهداری میشود، اشاره میکنیم. این نگاره زنی را با لباس چیندار هخامنشی نشان میدهد. چینهای افقی جلوی لباس و پارچه ای که به (خورد) چینها داده شده و تشکیل قوسهای مکرر را داده است، به وضوح همانی است که در لباس هخامنشی و در نگاره های تخت جمشید میبینیم. این لباس، برش زیبایی دارد و در قسمت پشت، تا زمین آویخته است.

آستینها نیز برشی گشاد و آویخته دارد. دستهای نگاره در جلو به هم گره خورده و گردنبندی چند ردیفه از مروارید، مانند گردنبندی که از پاسارگاد بدست آمده، بر گردن دارد. حلقه های بزرگی زینت بخش گوشها شده و موها را نواری با نقش نیلوفر، نگه داشته است. این نوار، همانی است که اسلحه دارهای شاه در بیستون بر سر دارند. در آرایش مو نیز تقلید از آخرین (مد) نگاره های تخت جمشید را شاهدیم.

همین آرایش در سری که از تخت جمشید بدست آمده، وجود دارد. این سر به تقلید از سنگ لاجورد، لعابی به رنگ آبی دارد. چشمها و ابروها از لعاب شیشه ای و به رنگی دیگر ساخته شده است. این سر میتواند از آن یک زن باشد. همچنین سری از سنگ آهک که در مسجد سلیمان پیدا شده یا سر دیگری از گل پخته از شوش ممکن است مربوط به یک زن باشد.

ادامه دارد

در دوران ایران باستان، کاربرد سلاح های متفاوت از اهمیت بالایی برخوردار بود. اما کمان برای یک سرباز اشکانی و نیزه برای یک سلحشور هخامنشی چه اهمیتی داشت؟ در واقع کمان و نیزه، نشانگر پیکربندی جنگجوی ایرانی بود. این بحث مقدمه ای است برای بازشناسی سنت سلحشوری ایرانی و درآمدی بر نشانه شناسی سلاح در ایران باستان.

(کمان پارتی و نیزه پارسی) عنوان سخنرانی دکتر شروین وکیلی است که اینک به فرازهایی از آن اشاره میکنیم. به گفته وی، اولین متن فارسی دری که در آن به نیزه نیز اشاره شده ، بیتی از اشعار رودکی است.

جایی که گذرگاه دل مخزون است

آنجا دو هزار نیزه بالا خون است

البته در اینجا نیزه، نه به معنای اصلی خود، بلکه به عنوان واحد طول بکار رفته است. تمام تمدنهای با قدرت و شاخص تاریخ، دستگاه اخلاق جنگی مختص خود داشته اند. نقطه اشتراک تمام این تمدنها، سعی در ایجاد مفهوم بنیادین (انضباط بدن در پیوند با اخلاق) و هدف آنها رسیدن به یک (سوژه منضبط اخلاقی) بود. پس از روشن شدن هدف والای سنت سلحشوری در ایران باستان، دکتر وکیلی به بیان معانی و کاربرد و زمانه نیزه و کمان پرداخت.

نیزه (یا اشجی در زبان فارسی باستان) با کلمه رستی در سانسکریت، هم ریشه است. نیزه در خطی راست حرکت میکند و باید به طور مستقیم با آن جنگید و از محدود سلاحهایی است که میتوان هم پرتابی و هم دستی از آن بهره برد. کلمه اشجی یا همان نیزه، در کتیبه های هخامنشی به شکل (اشتیه) که به معنای راستی و صدق و تقوا به کار رفته است. میتوان جنگیدن با نیزه (که هخامنشیان به آن میپرداختند) را برای به دست آوردن راستی دانست.

در کتیبه داریوش بزرگ، شاه خود را (نیزه وری) خوب میداند. چه سواره و چه پیاده.

دکتر وکیلی مطالب این کتیبه را بیانیه ای سیاسی میداند که نشانگر نظم اخلاقی هخامنشی و به دور از خشونت است. (کمان) سلاحی فقط پرتابی است و بر خلاف نیزه، تا فاصله ای دور هم پرتاب میشود و ساخت آن نیازمند مهارت در فن خاصی است. (زه کمان) چنان اهمیتی داشت که آن را از روده گاو قربانی برای مهر (خدای جنگ و روشنایی) میساختند). مزیت کمان بر نیزه این است که کمان تیرهای زیادی را پرتاب میکرد. اگر به تصاویر دوره اشکانی بنگریم، میبینیم که خدای مهر، (به عنوان نماد این دوران) نیز کمان بدست دارد.

منبع: روزنامه ایران

سروشه یا سروش، به معنی فرمانبرداری و اطاعت یا انضباط، از چهره های محبوب ایران باستان است. این ایزد در تمام آیین های دینی وجود دارد. زیرا در نیایش ها و سرودهای مردمان جای دارد و نیایش ها را به بهشت منتقل میکند. در کتب باستانی، از سروش با نام (سرور مناسک دینی) یاد شده است. وی همچنین به جنگجوی مسلح و بهترین در هم کوبنده دروغ توصیف شده است که با تبرش، کاسه سر دیوان را خرد میکند و دشمنی سختی با (ایشمه یا خشم) دارد. او نخستین کسی بود که (برسم، شاخه نوعی گیاه مقدس) را در مناسک دینی گسترد و دعاها را تقدیم اهورامزدا کرد.

انگره مینیو یا اهریمن

انگره مینیو، در زبان فارسی میانه، به اهریمن شهرت یافته که رهبر گروه دیوان است. هدف او ویران کردن و تخریب جهان است. او در جایگاه شرارت اقامت دارد و نادانی و زیان رسانی و بی نظمی ویژگی اوست. او میتواند ظاهرش را عوض کند و به چلپاسه، مار یا مرد جوانی در آید. بر عکس اهورامزدا که زندگی را می آفریند، او مرگ را بوجود می آورد. در پایان دنیا، به رغم تلاشهای بسیار، اهریمن شکست میخورد و (آفرینش بد) نابود میشود. بنابر آنچه در اسناد آمده، نخستین سه هزار سال، دوره آفرینش اصلی است. دومین سه هزاره، بنا به درخواست اهورامزدا، بی هیچ تنشی سپری میشود. سومین سه هزاره، دوران آمیختگی خیر و شر است و چهارمین سه هزاره، اهریمن شکست میخورد. در آیین پیشینیان، از این دوازده هزار سال، نه هزار سال زمان فرمانروایی شد و سه هزار سال دوران نابودی آن است.

نخستین آفرینش ها همه در حالت مینویی بودند. درخت بدون پوست و خار، گاو سفید و کیومرث که نخستین انسان بود و مانند خورشید میدرخشید. اما با حمله اهریمن همه چیز به هم خورد. از اینرو، اهورامزدا آسمان را پوشش سختی قرار داد که جهان را در بر گرفت و مانند زندانی، اهریمن را در دام افکند. اهریمن بی هوش به دوزخ افتاد، اما همه دیوان کوشیدند که او را به هوش آورند. (جهی) بدکار سر رسید و قول داد که کیومرث و گاو را دچار چنان رنجهایی کند که زندگی در نظرشان بی ارزش شود. همچنین به همه آفریده ها حمله و روح پلیدی را در آنها زنده کند. به این ترتیت اهریمن جان تازه ای گرفت و آرزوی (جهی) را برآورده کرد. او و همه دیوان به زمین حمله کردند و آسمان را شکافتند و از آب رد شدند و به وسط زمین رسیدند. آسمان و زمین تار شدند. تمامی گیاهان، زهرآلود شدند و پژمردند. کیومرث و گاو دچار همه بلایا (آز، نیاز، درد و گرسنگی، بیماری و کاهلی) شدند.

همه آفریده های خوب در برابر آفریده های بد قرار گرفتند. دروغ و راستی، جادوگری و کلام مقدس، افراط و تفریط در برابر اعتدال و ...

تمام جهان مادی از بین رفت و سرانجام انسان نیز مرد. در این زمان چنین مینمود که اهریمن پیروز شده و شر تمامی دنیا را فرا گرفته است. اما داستانی دیگر در پیش بود. اهریمن پس از پیروزی نمایان خود، تصمیم گرفت به جایگاه خود در تاریکی بازگردد، اما مینوی آسمان مرد جنگجوی زره بر تن و فروهر که همان شکل مینویی انسان است راه را بر او بستند. فروهر، خود آسمانی و حقیقی هر انسان است. اگر چه انسان مادی کار بر انجام میدهد، اما فروهر او در آسمان بدون تغییر میماند.اینان در برابر اهریمن ایستادند و از فرار اهریمن جلوگیری کردند. زندگی بار دیگر (در حالی که اهریمن در زمین گرفتار شده بود) شروع به شکوفایی کرد.

(تیشتر) باران را ایجاد کرد. آبها، آفریدگان بد را شستند. زمین بارور شد. پنجاه و پنج نوع غله و دوازده نوع گیاه دارویی بر زمین روییدند. نخستین زوج بشر از نطفه کیومرث، بیرون، آمدند که به شکل گیاهی پیوسته به هم روییدند. این دو با هم درختی را تشکیل دادند که حاصل آن ده نژاد بشر بود. اهریمن در کمین نشسته بود که بشر را از راه راست منحرف کند. اهریمن بر اندیشه نخستین انسانها (مشی و مشیانه) تاخت و آنان نخستین دروغ را بر زبان آوردند. از این پس، سرگردانی نخستین زوج آغاز شد. تا اینکه آنها وظیفه خویش را با به دنیا آوردن همه نژادهای بشر به انجام رساندند.

گل نوشته های هخامنشی ایرانی امانت داده شده به آمریکا، دیجیتالی میشوند.

هزاران گل نوشته هخامنشی از چند دهه پیش در آمریکا نگهداری میشوند. به گزارش ایسنا، مجله هفتگی کالج باستان شناسی دانشگاه شیکاگو، در گزارشی به برریب شرایط گل نوشته های ایران که در این دانشگاه نگهداری میشوند، پرداخته و گزارشی را درباره پروژه دیجیتالی کردن این الواح منتشر کرده است. بر اساس گزارش این مجله، پروژه دیجیتالی کردن الواح هخامنشی که در جریان کاوشهای انجام شده در مجموعه کاخهای تخت جمشید، محلی که هزاران سال پیش، مکان فرمانروایی بر امپراطوری که قلمرو آن از هندوستان تا مصر و مدیترانه بوده، کشف شده اند، از سال 2007 میلادی آغاز شده است و پیش بینی میشود تا پایان سال 2010 میلادی به پایان برسد.

این گنجینه ارزشمند شامل ده هزار لوح گلی از سی هزار لوح کشف شده در سال 1933 میلادی در یکی از کاخهای مجموعه تاریخی تخت جمشید است. این گنجینه سال 1936 میلادی برای انجام مطالعات بیشتر به دانشگاه شیکاگو در آمریکا امانت داده شد. کارشناسان با بررسی الواح گلی به این نتیجه رسیدند که این لوحهای گلی بین سالهای 509 تا 493 پیش از میلاد مسیح و در سالهای حکومت داریوش بزرگ و در مناطق مرکزی قلمرو امپراطوری هخامنشیان ساخته شده اند.

باستان شناسان قصد دارند با دیجیتالی کردن این گنجینه تاریخی، یک آرشیو تصویری رایانه ای را از این مجموعه تهیه کنند و آنرا برای استفاده علاقه مندان روی شبکه جهانی اینترنت قرار دهند تا به این وسیله، محققان به رازهای امپراطوری هخامنشی پی ببرند.

بررسی شهرسازی هخامنشیان در دومین فصل کاوش سد شهید آباد

از اوایل فروردین ماه سال جاری، دومین فصل کاوش سد هخامنشی تنگ حنا (شهیدآباد) توسط هیات مشترک ایران – فرانسه آغاز شد. به گزارش میراث آریا به نقل از روابط عمومی پژوهشکده باستان شناسی، سرپرست ایرانی هیات کاوش سد هخامنشی تنگ حنا با بیان این مطلب افزود: سد هخامنشی تنگ حنا یکی از چند سد مربوط به این دوره در ناحیه شمال شرق پاسارگاد واقع شده است.

احمد اسدی در ادامه خاطرنشان کرد: بر اساس بررسیهای انجام شده در سالهای اخیر که بوسیله هیات مشترک ایران – فرانسه صورت گرفت، یکی از ده سد این منطقه بنام تنگ حنا مورد توجه قرار گرفت و تاکنون دو فصل کاوش در سد مذکور انجام شده است. وی استفاده از هسته خاک رسی در بدنه سد و پشتیبانهای قلوه سنگی در سمت داخلی و بیرونی سد را از ویژگیهای مهم سد تنگ حنا اعلام کرد و گفت: طول این سد بیش از سیصد متر و ارتفاع آن حدود هشت متر است.

سرپرست ایرانی این هیات با اشاره به اینکه در بخشی از تاج سد، بنایی که نقش عبور سرریز آب را دارد، ساخته شده که فعالیت گروه کاوش برای شناسایی عملکرد این بنا است اظهار داشت: استفاده از بلوکهای سنگی بزرگ به شیوه معماری هخامنشی و کاربرد بستهای دم چاچله ای در اتصال این سنگها با یکدیگر از ویژگیهای بنای یاد شده به شمار می آید. اسدی ادامه داد: همچنین کانالی بزرگ که آب را از دریاچه سد گرفته، به شش کانال کوچکتر انتقال داده و وارد حوضچه ای میشود، از جمله موارد قابل توجه است. وی با بیان اینکه البته از قیر طبیعی برای عایق کردن کف کانالها و حوضچه مورد اشاره استفاده شده، تصریح کرد: هدف عمده گروه کاوش در این فصل، اطلاع دقیق از چگونگی کارکرد حوضچه، آگاهی از اهداف ساخت آن و همچنین جنبه های دیگر فعالیتهای عمرانی دوران هخامنشی است.

اسدی در ادامه افزود: به احتمال فراوان، کارکرد سد هخامنشی تنگ حنا و دیگر سدهای بالادست پاسارگاد، کنترل سیلابهای رودخانه پلوار قبل از رسیدن به پاسارگاد و نیز استفاده کشاورزی از آب ذخیره شده در پشت سدها بیانگر دور اندیشی شهرسازی هخامنشیان و گستردگی فعالیتهای کشاورزی در این دوران است. وی در پایان تاکید کرد: تمامی فعالیتهای این فصل کاوش به صورت مشترک با همکاری هیات فرانسوی و به سرپرستی دکتر بوشارلا، انجام میشود.

ویژگی بارز اهورامزدا، خرد است. کسی که نه فریب میخورد و نه میفریبد. او بخشنده و خیر مطلق و پدر و مادر آفرینش است. اما قدرت او، به دلیل دشمن عمده اش اهریمن، محدود است. سرانجام زمانی فرا میرسد که بدی مغلوب میشود و اهورامزدا با قدرت مطلق، فرمانروایی میکند. او جامه ای مزین به ستارگان را در بر دارد. زیباترین شکل او، شکل خورشید بر آسمان و تجسم روشنی روی زمین است. خورشید چشم او و تختش در عرش اعلی است. در نظر مردم باستان، اورمزد با بدی هیچ ارتباطی ندارد.

کاربرد روشهای مختلف علمی، گویای معماری پیشین تخت جمشید است. در میراث فرهنگی به ویژه در بحث حفاظت از آثار تاریخی باید به دنبال استفاده از تجارب، دانش و معرفت علمی خلق این آثار با ارزش باشیم.

به گزارش میراث آریا، رئیس بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد، در آیین بزرگداشت روز جهانی بناها و محوطه های تاریخی با بیان این مطلب افزود: در میراث فرهنگی به ویژه در بحث حفاظت از آثار تاریخی باید به دنبال استفاده از تجارب، دانش و معرفت علمی این خلق این آثار با ارزش باشیم.

محمد حسن طالبیان افزود: بنابر این باید حوزه های مختلف مانند باستان شناسی، معماری، شهرسازی، مرمت، زمین شناسی، عمران و شیمی را در این حوزه به کمک بگیریم. وی در ادامه خاطر نشان کرد: استفاده از فناوری مناسب، کاربرد مزیتهای تاریخی و طبیعی در پارسه و پاسارگاد از جمله مواردی هستند که باید مورد بررسی بیشتری قرار گیرند. وی با اشاره به اینکه معیار در پرونده های میراث جهانی، دانش و ارزشهای میراث فرهنگی اثر اعلام شده است، اظهار داشت: در منطقه تاریخی پارسه و پاسارگاد، استفاده از عکسهای هوایی و داده های ماهواره ای، لایه های مختلف اطلاعاتی را در کنار یکدیگر قرار میدهد.

طالبیان ادامه داد: در گذشته اطلاعات چندانی از مواردی همچون نظامهای مختلف آبرسانی در دوره های مختلف، تغییرات محلی و طبیعی رودخانه ها، شهر استخر، اطلاعات مهندسی موجود در پارسه و پاسارگاد نبود. موضوع تخلیه آب از زیر صفه تخت جمشید با استفاده از مهندسی آب، برداشت اطلاعات با استفاده از روشهای مختلف علمی لایه های زیرین و طراحی پیشین معماری تخت جمشید را برای ما بازگو میکند. بررسیهای انجام شده نشان میدهد، تخلیه آب از زیر صفه تخت جمشید با چغارزنبیل، شباهت بسیاری دارد به عبارتی مهندسی آب در دوره هخامنشی و عیلام شباهت بسیاری داشته است.

وی با اشاره به کاربرد مهندسی زلزله در ساخت ستونهای بلند تخت جمشید گفت: همچنین استفاده از دانش زمین شناسی در شناخت تپه های تنگه بلاغی بسیار موثر بوده است از سوی دیگر کاربرد عکسهای هوایی، فناوری ژئوفیزیک، نقشه برداری و استفاده از دوربینهای نقشه برداری به راحتی گویای مهندسی سنگ، تکنولوژی موجود در ساخت راه، باغ شاهی، تولید محصولات کشاورزی، کوره های گلی و موارد دیگر موجود در منطقه تاریخی پارسه-پاسارگاد است.

منشور کوروش کبیر به ایران انتقال می یابد.

رئیس کل موزه ملی ایران با اشاره به نمایش منشور حقوق بشر کوروش کبیر در ایران پس از گذشت 38 سال از نمایش آن در موزه بریتانیا، از برقراری بیمه مصونیت دولتی این منشور خبر داد. محمدرضا مهراندیش در گفت و گو با خبرگذاری فارس، اظهار داشت: طبق هماهنگی هایی که با مسئولان موزه بریتانیا صورت گرفته، مقرر شده است که منشور کوروش کبیر، تابستان امسال برای نمایش در موزه ملی ایران به کشور ما منتقل میشود.

وی درباره مسئله بیمه منشور کوروش کبیر که مورد بحث و تاکید طرف بریتانیایی بوده است، گفت: در حال حاضر مسئله بیمه این شی تاریخی نیز رفع شده و برای انتقال آن به ایران، هیچ مشکلی وجود ندارد. رئیس کل موزه ملی ایران با توجه به رقم بیمه منشور کوروش کبیر در سال 1350 که حدود 5000 پوند بوده است، تصریح کرد: نوع بیمه این منشور از نوع بیمه مصونیت دولتی است و رقمی برای آن تعیین نشده است.

منشور کوروش کبیر که نخستین منشور حقوق بشر جهان است، به گفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران، به مدت چند ماه در موزه ملی ایران به نمایش در می آید. منشور کوروش کبیر در حال حاضر در بخش ایران باستان در موزه بریتانیا نگهداری میشود و جزء آثار پربیننده این موزه محسوب میشود.

منشور کوروش کبیر، تنها یکبار در جریان جشنهای 2500 ساله برای نمایش در ایران از موزه بریتانیا خارج شد. آن زمان یعنی در سال 1350، منشور را 5000 پوند بیمه کردند و شی یاد شده، تنها به مدت 10 روز در ایران و در موزه برج آزادی تهران به نمایش در آمد.

نظر یک محقق فرانسوی

کتاب زرتشتیان اوستا نام دارد که یکی از قدیمی ترین کتب جهان بشمار میرود و شاید کهن ترین اثر مکتوب قوم ایرانی باشد. اوستا در یک عهد و به دست یک نفر نوشته نشده، بلکه در طول سالیان، توسط افراد بسیار نگاشته شده است. محققان بر این باورند که بخشی از اوستا که (گاتاها) نام دارد، کهن ترین قسمت اوستا است. این قسمت، حاوی سرودهایی است که بر زبان زرتشت جاری شده است. اوستای موجود، اوستای اولیه نیست. زیرا اصل آن در گذر روزگار از بین رفته است. اوستای اصلی به خط زرین نوشته شده بود که در حمله اسکندر مقدونی به ایران نابود شد.

ادامه مطلب...